Wat is het antwoord op onze grote vragen?

Er zijn generaties christelijke kindertjes opgegroeid met een catechismus, waarin alle levensvragen die je nog helemaal niet had werden beantwoord met een betoog dat je helemaal niet verder helpt in het leven. Een beetje zonde, allemaal. Als antwoord op die armoede kun je zeggen: we stoppen helemaal met nadenken, weg met die catechismus, laten we gewoon elke week bij elkaar komen en blije liedjes zingen onder begeleiding van een digitale piano. Dat is de evangelische beweging. Je kunt ook zeggen: hela, wat een onzin, die catechismus, de antwoorden liggen absoluut niet in kerkelijke taal, maar in heldere filosofie en in de moderne wetenschap. Redt ons, Dawkins, Hitchens en Bertrand Russell! Dat is de rationalistische beweging. Of je roept: geloven is geen antwoorden geven, maar vragen stellen. Geloof begint bij jou, jouw waarheid doet ertoe, jouw verhaal is de moeite waard en daarmee houdt de zoektocht naar waarheid op. Daar eindigt slechte vrijzinnigheid en daar begint goede vrijzinnigheid.

Goede vrijzinnigheid wordt betracht door Koen Holtzapffel, die het boekje Houvast schreef. Hij stelt zich op aan de ‘vraagzijde van het bestaan’, wat betekent dat hij de onvermijdelijke waarde van de grote levensvragen graag wil onderkennen zonder direct met pasklare antwoorden aan te komen zetten. Maar die positionering is voor Holtzapffel niet het luie einde van alle gesprek, maar juist de aanzet tot een mooi, gedegen onderzoek. Over het thema ‘vragen’ kun je namelijk, als je je best doet, nog heel veel zeggen zonder dat het gesprek direct doodslaat. Dat is precies wat de schrijver doet in Houvast. Hij wil eerst eens de hand reiken naar alle medemensen – gelovig of atheïst, vrijzinnig of niet, we komen allemaal in aanraking met de vragen naar zin, het lijden, God en waarom en zijn daarin niet verdeeld, maar verbonden. Daarna zet Holtzapffel overzichtelijk op een rijtje wat voor soorten levensvragen er eigenlijk allemaal zijn, en wat voor antwoorden er zoal gegeven worden. Dit pakt heel goed uit omdat het de arrogantie van de zeker-weters vermijdt zonder dat het daarmee gelijk verzandt in laffe onverschilligheid of struisvogelgedrag. De schrijver exploreert de vragen op een heel open manier.

Veldboeket met de diepere vragen van het bestaan

Een rode draad die nooit wordt uitgesproken, maar door het hele boek Houvast heen trekt, is de constatering: we zijn niet alleen. De schrijver probeert steeds het brede perspectief van de condition humaine te behouden: dit boek gaat over ons allemaal. Tussen de hoofdstukken in staat er steeds een korte persoonlijke reflectie over iets dat Koen Holtzapffel zelf heeft meegemaakt in zijn sociale leven. Tenslotte werkt hij toe naar de conclusie dat het woord ‘liefde’ nog het dichtst in de buurt komt van een antwoord op onze grote vragen. Wat ik mooi vind, is dat de verbondenheid met andere mensen ook van de pagina’s af spat in de vorm van de rijkdom aan verwijzingen die je tegenkomt in Houvast. In zijn zoektocht naar de omgang met grote levensvragen is de schrijver regelmatig reisgenoten tegengekomen die hem op een goed spoor hebben gezet.

Veel van die reisgenoten geeft Holtzapffel royaal de eer in de vorm van citaten of parafraseringen. Dat heeft nooit het karakter van ‘kijk mij eens belezen zijn’, maar is eerder een eerbiedige en liefdevolle dankbetuiging aan de medemensen wier gedachten de schrijver hebben gesteund. Onder hen zijn Rilke en Shakespeare, Yanagihara en Szymborska, Eckhart en Armstrong, Hillesum en Frankl, maar ook de theologen des vaderlands, cabaretiers en televisieprogramma’s van de afgelopen twee jaar. Er is genoeg filosofische en theologische diepgang, maar Houvast laat zich ook lezen als een veldboeket van Holtzapffels mooiste vondsten op een wandeltocht langs de diepere vragen van het menselijk bestaan. Zo heb ik na het lezen van dit boekje geen platte antwoorden op mijn vertwijfelingen gekregen, maar wel een aantal richtingaanwijzers en een veel groter aantal tochtgenoten om oude of nieuwe bondgenoten van te maken.