Aanraking is leven

We worden in deze bijzondere tijd verzocht om onnodige aanrakingen te vermijden en lichamelijk afstand van elkaar te houden, om besmetting met een ziekmakend en soms dodelijk virus te voorkomen. Maar ons lichaam, vooral onze huid heeft een intrinsieke behoefte aan aanraking. Juist vanwege de spagaat waarin we ons in deze tijd bevinden wat lichamelijk contact betreft, heb ik me afgelopen weken tijdens mijn studieverlof beziggehouden met wat Elisabeth Moltmann-Wendel omschrijft als ‘de theologie van de lichamelijkheid’. Zie haar boek ‘Mijn lichaam ben ik – De herontdekking van de lichamelijkheid’.

Aanraken en aangeraakt worden, het hoort van begin af aan tot ons mens-zijn. Het is van levensbelang omdat het ons verbindt met het ervaren van leven. Aanraking is voelen dat je leeft. De Britse psychiater John Bowlby liet in de jaren vijftig zien dat het essentieel is voor een zuigeling om veel geknuffeld en aangeraakt te worden door de moeder. Zonder die lichamelijke hechting blijft het kind zijn leven lang problemen houden met sociale interacties. Inmiddels is gebleken dat aanraking ook belangrijk is voor volwassenen: het zorgt voor vertrouwen in anderen, de wereld en jezelf.

Bijbel staat vol met aanrakingsverhalen

In bijbelse genezingsverhalen speelt een heilzame aanraking vaak een belangrijke rol. De vrouw die aan bloedvloeiingen lijdt uit Markus 5, is nog in leven, maar in zekere zin leeft zij niet meer. Ze moet tot iedereen afstand houden. Door haar ziekte mag zij niemand aanraken en door niemand aangeraakt worden, want anders zou de ander ook onrein worden.

Onrein, zo was de overtuiging in die tijd, kon je niet voor God treden met je offers en gebeden. In die zin was de vrouw zonder naam een smet die je uit de weg moest gaan om de weg naar God open te houden. Vervreemd van haar lichaam weet ze niet (meer) wie ze mag zijn.

Met ons lichaam zijn we waarneembaar

Meestal is Jezus degene die aanraakt. Maar deze keer wordt hij aangeraakt. Het lichaam werd in de filosofie en theologie eeuwenlang gezien als iets dat we hebben in plaats van iets dat we zijn. Binnen de fenomenologie omschrijft filosoof Maurice Merleau-Ponty het lichaam als ons instrument waarmee wij onszelf kunnen uitdrukken en elkaar geborgenheid kunnen bieden. Met ons lichaam zijn we zichtbaar en waarneembaar.

De ontmoeting tussen Jezus en de vrouw is een kwestie niet alleen van aanraken en aangeraakt worden, maar vooral ook van waarnemen en waargenomen worden. Jezus laat zich aanraken door het onreine lichaam van de vrouw en geeft daardoor haar lichaam als deel van haar identiteit aan haar terug. Zij krijgt daardoor de ruimte om met haar hele zijn, lichaam en geest, opnieuw deel te hebben aan de gemeenschap, aan het leven.

Dwarse actie brengt genezing

‘Je vertrouwen heeft je gered’, zegt Jezus tegen de genezen vrouw. De redding van de naamloze, zieke vrouw is haar dwarsheid, beweert Inge Boef in haar bijdrage aan het boek ‘Onder de regenboog. De Bijbel queer gelezen’. Na jaren van uitsluiting en lijden in eenzaamheid durft de vrouw tegen alle regels in voor zichzelf op te komen en Jezus aan te raken.

Haar vertrouwen in de genezende kracht van Jezus, maar vooral ook in haar eigen kunnen, brengt een ommekeer in haar leven. Zij besluit zich niets meer aan te trekken van de ziekmakende regels en er tegenin te gaan. En dat wordt beloond. De vrouw die jarenlang alleen en buitengesloten was, mag niet ondanks, maar dankzij haar dwarse handelen weer deelnemen aan het intermenselijk contact. De dwarse houding van Jezus en van de naamloze vrouw leidt in dit geval tot genezing.

Woordeloos pleidooi voor menselijke maat

Zij starten geen discussie over de religieuze normen en wetten en ze trekken hun nut niet in twijfel. Met hun actie (de verboden aanraking) houden ze een woordeloos pleidooi voor de menselijke maat die niet uit het zicht mag geraken. Ook in onze tijd dreigen of dreigden eenzame ouderen in een ziekmakende isolatie terecht te komen omdat bezoek aan banden werd gelegd of geheel verboden.

De vertelling over de vrouw die door aanraking tot heel-wording en heling komt, is volgens mij een oproep om kritisch te blijven kijken naar regels en wetten. Jezus wil de regels niet afschaffen. Maar hij zegt met woorden en daden steeds opnieuw: kijk eerst en vooral naar de individuele mens. Laten we hopen en bidden dat het aanraken en aangeraakt worden, dat zo eminent verbonden is met ons mens-zijn, binnen afzienbare tijd weer mogelijk wordt. Een heilzame aanraking is voelen dat je leeft, is leven.

Afbeelding boven: detail uit de Schepping van Adam van Michelangelo